د (احکام) نورې ليکنې
تازه سرليکونه
بېلابېلې ليکنې
رفع الیدین در نماز (۱)
ه لمانځه کي رفع الیدین
نویسنده: مفتي محمد ابراهیم تیموری / تعلیم الاسلام ویب پاڼه
بخش اول
معنای رفع يَدَيْن
قبل از آغاز سخن بهتر است معنی رفع يَدَيْن و سپس بعضی معلوماتی مُقدَّماتی دانسته شود.
رفع: برداشتن و بلند کردن.
يَدَيْن: تثنیۀ «یَد» است. «یَد» دست را می گویند و لذا يَدَيْن دو دست می باشد. جمع ید، اَيْدِی است.
رفع يَدَيْن: به معنی بلند کردن دو دست است.
معنی رفع يَدَيْن در وقت شروع نماز: اینست که نمازگزار در شروع نماز دو دست خود را بلند نموده سپس تکبیر تحریمه یعنی اَللهُ اَکْبَرْ بگوید. این رفع يَدَيْن در خارج نماز واقع است.
رفع يَدَيْن در داخل نماز: بعد از تکبیر تحریمه تا وقت سلام گردانیدن داخل نماز است و رفع يَدَيْن های که كسي در وقت رفتن به رکوع و برخاستن از رکوع و در وقت رفتن به سجود و برخاستن از سجود و غیره ... انجام می دهد، رفع يَدَيْن در داخل نماز می باشند.
مسلمانان و رفع یَدَيْن در طول ۱۴۰۰ سال تاریخ اسلام
دربارۀ مسئلۀ رفع یَدَيْن باید دانست که در میان امامان چهارگانۀ اهل سنّت و جماعت، دو امام بزرگوار متقدّم و اسبق، حضرت امام اعظم ابو حنیفه رحمة الله علیه و حضرت امام مالک رحمة الله علیه می فرمایند که رفع یَدَيْن در داخل نمازهای پنجگانه متروک می باشد. و دو امام بزرگوار متأخر، حضرت امام شافعی رحمة الله علیه و حضرت امام احمد بن حنبل رحمة الله علیه می فرمایند که انجام دادن رفع یَدَيْن در نماز بهتر است.
اهل سنّت و جماعت احناف و مالکیها بر وِفق تحقیق امامان بزرگوار خویش در داخل نماز رفع یَدَيْن نمی کنند و آن را متروک و منسوخ می دانند، و برادران شافعی و حنبلی مذهب ما بر وِفق قول امامان خویش در داخل نماز رفع یَدَيْن می کنند.
ولی هر دوی این دو گروه اهل سنت و جماعت ـ چه کنندگان رفع یَدَيْن و چه ناکنندگان آن ـ با وجود اختلاف در این مسئله در طول بیشتر از یک هزار و سه صد سال با همدیگر برادرانه زندگی کرده اند و بخاطر کردن یا نکردن رفع یَدَيْنِ داخل نماز، نه اینها آنها را بد و بیراه می گفتند و نه آنها اینها را زشت و نازیبا ، بلکه همگان برادروار در طول این قرون متمادی باهم زندگی می نمودند و در کنار یکدیگر مانند یک صف واحد به عبادت خداوند واحد لا شریک خود مشغول بودند.
سیر تکاملی تاریخی مسئلۀ رفع یَدَيْن، حسب ذیل است:
در دوره ابتدائی اسلام هنگامی که احکام دینی تازه آغاز شده بود، در هر اَللهُ اَکْبَرْ گفتن و هر بالاو پائين رفتن (که شامل شروع نماز، قبل و بعد رکوع، قبل و بعد سجده ها و سه وقت ايستادن برای قيامِ رکعت های دوم و سوم و چهارم و غيره ... می شد) رفع یَدَيْن وجود داشت.
سپس زمانی که احکام اسلام شروع به تکامل نمود رفع یَدَيْن شروع نماز، قبل و بعد رکوع، قبل و بعد سجود و بعدِ قعدۀ اولی باقی ماند و در بقیۀ جاها منسوخ و متروک شد.
سپس رفع یَدَيْن قبل و بعد سجود و بعدِ قعدۀ اولی نیز منسوخ گردید و تنها رفع یَدَيْن شروع نماز، و قبل و بعد رکوع باقی ماند.
و سرانجام در آخرین دَور اسلام قبل از رحلت حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، تنها رفع یَدَيْن شروع نماز باقی ماند، و سایر رفع یَدَيْن های دیگر در داخل نماز به کلّی منسوخ و متروک گردید.
اهل سنت و جماعت احناف نیز همۀ احادیث صحیحی را که رفع یَدَيْن در قبل و بعد رکوع، قبل و بعدِ سجود و سایر جاهای دیگر در داخل نماز را نشان می دهد، قبول دارند، و لیکن چنانکه حضرت رسول اکرم صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ آن رفع یَدَيْن ها را ترک گفتند و منسوخ گردانیدند، به اتباع از حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، هر رفع یَدَيْنی را که حضرت والا ذات و پاکیزه صفات جناب محمد مصطفی و رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ترک فرمودند و منسوخ گردانیدند، ایشان نیز آن رفع یَدَيْن ها را ترک کرده اند و منسوخ دانسته اند و به آخرین سنّت و آخرین طریقۀ نماز آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ که تنها شامل رفع یَدَيْن شروع نماز است و بس، عمل می نمایند.
مذهب اهل سنّت و جماعت احناف دربارۀ رفع یَدَيْن
مذهب اهل سنّت و جماعت احناف در مورد رفع یَدَیْن اینست که نمازگذار در آغاز نمازهای پنجگانه در وقت تکبیر تحریمه رفع یَدَیْن کند و بس، و بجز آن در هیچ جای دیگر در داخل نماز رفع یَدَیْن نکند. رفع یَدَیْن کردن در وقت رفتن به رکوع و در وقت سر بلند کردن از رکوع، خلاف سنّت است. (۱)
اهل سنّت و جماعت احناف عموماً بر مسایلی عامل می باشند که مورد اتفاق همۀ مسلمانان است و احناف کَثَرَهُمُ اللهُ تَعَالَی سَوَادَهُمْ نماز خود را از مسایل اختلافی دور نگه می دارند تا نماز شان از اختلاف محفوظ باشد.
و در مورد رفع یَدَيْن، تنها رفع یَدَيْن شروع نماز آن رفع یَدَيْنی است که همۀ مسلمانان جهان، چه حنفی و مالکی، و چه شافعی و حنبلی، و حتی شیعۀ رافضی یا ناصبی و خارجی اتفاق دارند که این رفع یَدَيْن صحیح می باشد و انجام دادن آن ثواب دارد.
علامه نَوَوِی شافعی رحمه الله در شرح صحیح مُسْلِم می نویسد:
أَجْمَعَتِ الْأُمَّةُ عَلَى اسْتِحْبَابِ رَفْعِ الْیَدَيْن عِنْدَ تَكْبِيْرَةِ الْإِحْرَامِ وَاخْتَلَفُوا فِيْمَا سِوَاهَا.
ترجمه: همۀ اهل اسلام بر ثواب داشتن رفع یَدَيْن در شروع نماز اتفاق دارند و در مورد سایر رفع یَدَيْن های داخل نماز اختلاف کرده اند. (۲)
و همین رفع یَدَيْن مورد اتفاق همۀ مسلمانان بِحَمْدِاللہِ تَعَالَی مذهب حنیف احناف می باشد و چنانکه گفته شد ایشان از رفع یَدَيْن های اختلافی اجتناب می کنند تا نماز ایشان از اختلاف دور باشد.
بعضی اشخاص این فرقۀ جدید التأسیس از عوام الناس سوال می کنند که چرا شما در داخل نماز رفع یَدَيْن نمی کنید؟ گرچه فقهاء و علماء و محدثین اهل سنت و جماعت احناف در این باره آنقدر نگاشته اند که حتی جمع آوری آنها ناممکن به نظر می آید و ما را از هر نگاه مستغنی می سازد، اما بازهم تعدادی از احادیث شریفه از اوراق بعضی کتاب های مختلف جمع آوری گردید و به طور «مشتی نمونۀ خروار» به صورت کتاب هذا در جواب سوال مذکور به نشر سپرده می شود تا مسلمانان عامه، اندکی از نمونه ای از دلایلی آنکه «چرا ما اهل سنّت و جماعت احناف در داخل نماز رفع یَدَيْن نمی کنیم» را بدانند. این کتاب شامل 340 حدیث شریف است.
احادیث حضرت جابر بن سمره رضی الله عنه
حدیث سُنَن نَسائی
1_ این حدیث شریف را محدث بزرگ ابو عبد الرحمن احمد بن شعيب بن علي خراسانی مشهور به امام نَسائی رحمه الله (متوفى 303 هـ ق) در کتاب معروف خود «سُنَنُ النَّسَائِی» که یکی از کتب «صحاح سِتَّه» به شمار می رود روایت نموده است.
عَنْ الْمُسَيَّبِ بْنِ رَافِعٍ، عَنْ تَمِيمِ بْنِ طَرَفَةَ، عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ قَالَ: خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَنَحْنُ رَافِعُو أَيْدِينَا فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ: «مَا بَالُهُمْ رَافِعِينَ أَيْدِيَهُمْ فِي الصَّلَاةِ كَأَنَّهَا أَذْنَابُ الْخَيْلِ الشُّمُسِ، اسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ».
ترجمه: تمیم بن طَرَفَه رحمة الله علیه از حضرت جابر رضی الله عنه روایت می کند که حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (از حُجْرۀ شریف خویش) (۳) قدم بیرون نهادند و ما را مشاهده کردند که در داخل نماز رفع یَدَيْن می کردیم. آنحضرت فرمودند: این چه کار است که اینها می کنند؟ آیا در داخل نماز مانند دم اسپ های چَمُوش (۴) با دستهای خود رفع یَدَيْن می کنند؟! (خبردار! دست های) خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید. (۵)
این حدیث شریف واضح می سازد که بعضی از صحابۀ کرام رضی الله عنه در مسجد نبوی شریف نماز نفلی می خواندند که حضرت رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ از حجرۀ مبارکه خارج شده آنها را مشاهده نمودند که در داخل نماز رفع یَدَيْن می کردند.
آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ آنها را بر اینکار توبیخ نمودند و رفع یَدَيْن های داخل نماز آنها را به حرکت دم اسپ های سرکش و نافرمان و چموش مشابهت داده اینکار آنها را خلاف سکون در داخل نماز دانسته به آنها امر فرمودند که «اسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ»، دستهای خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید.
همین حکم در قرآن مجید نیز آمده است و خدای تعالی مسلمانان را حکم داده که «وَقُومُوا لِلهِ قَانِتِينَ» در پیشگاه خداوند تعالی با سکون ایستاده باشید. (۶) از روی این آیت شریف نامناسب بودن رفع یَدَيْن در داخل نماز کاملاً به وضوح دانسته می شود.
این امر نیز از روی این حدیث شریف دانسته می شود که حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رفع یَدَيْن در داخل نماز را ترک کرده بودند و همچنین صحابۀ کرامی که در محضر آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دائماً حاضر بودند نیز رفع یَدَيْن های داخل نماز را ترک نموده بودند. البته بعضی از صحابه به سبب عدم آگاهی از متروک شدن رفع یَدَيْن هنوز هم اینکار را می کردند و آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ با مشاهدۀ آن به سختی آنها را توبیخ نموده آنها را از رفع یَدَيْن در داخل نماز جداً منع کردند.
محدّث مشهور مکۀ مکرَّمه و شارح مشکات شریف حضرت ملا علی قاری هِرَوی رحمة الله علیه می فرماید: وَیُفِیْدُ النَّسْخَ. این حدیث شریف منسوخ بودن رفع یَدَيْن در داخل نماز را افاده می کند. (۷)
راویان این حدیث شریف همگان از راویان صحیح مُسْلِم شریف است و این حدیث شریف در صحت برابر با درجۀ صحت احادیث «صحیح مُسْلِم شریف» می باشد.
حدیث مُسْلِم شریف
2_ این حدیث شریف را امام مُسْلِم رحمه الله (متوفى261 هـ) در کتاب مشهور خود «صحیح مسلم» شریف روایت نموده است.
عَنْ تَمِيمِ بْنِ طَرَفَةَ، عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، قَالَ: خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «مَا لِي أَرَاكُمْ رَافِعِي أَيْدِيكُمْ كَأَنَّهَا أَذْنَابُ خَيْلٍ شُمْسٍ؟ اسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ».
ترجمه: تمیم بن طَرَفَه رحمة الله علیه از حضرت جابر رضی الله عنه روایت می کند که حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (از حُجْرۀ شریف خویش) قدم بیرون نهادند (و ما را مشاهده کردند که در داخل نماز رفع یَدَيْن می کردیم.) حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمودند: این چکار است که می کنید؟ آیا در داخل نماز دست های تان را مانند دم اسپ های چَمُوش در رفع یَدَيْن بالاو پائین می کنید؟! (خبردار! دست های) خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید. (۸)
_ حضرت رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دربارۀ نماز فرموده اند که «تَحْرِيمُهَا التَّكْبِيرُ، وَتَحْلِيلُهَا التَّسْلِيمُ» یعنی از تکبیر تحریمه تا سلام، داخل نماز است که آن را «فِي الصَّلَاةِ» می گویند، بنابرین رفع یَدَيْن در رکوع و سجود یا در شروع رکعت دوم و سوم یا چهارم نماز، رفع یَدَيْن کردن در داخل نماز می باشد، و حضرت رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بر این رفع یَدَيْن خشمگین شده آن را به فعل اسپان شریر و چَمُوش تشبیه دادند و آن را خلاف سکون در نماز دانستند.
امام محدث اصولی ملا علي بن سلطان محمد ابو الحسن نور الدين، مشهور به قاری هِرَوِي رحمة الله علیه (متوفى 1014هـ) بعد از تخریج این حدیث شریف می نویسد: رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَیُفِیْدُ النَّسْخَ. این حدیث را امام مُسْلِم رحمة الله علیه روایت نموده و این حدیث منسوخ بودن رفع یَدَيْن را افاده می کند. (۹)
حدیث مُسْنَد احمد
4_ این حدیث شریف را نیز امام احمد بن حنبل رحمة الله علیه در «مُسْنَد» خود روایت نموده است.
عَنْ تَمِيمِ بْنِ طَرَفَةَ، عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، أَنَّهُ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَأَبْصَرَ قَوْمًا قَدْ رَفَعُوا أَيْدِيَهُمْ، فَقَالَ: قَدْ رَفَعُوهَا كَأَنَّهَا أَذْنَابُ الْخَيْلِ الشُّمَّسِ، اسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ.
ترجمه: تمیم بن طَرَفَه رحمة الله علیه از حضرت جابر رضی الله عنه روایت می کند که حضرت پیغمبر خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (از حُجْرۀ شریف خویش برآمده) داخل مسجد قدم نهادند و ناگهان یک گروه از حاضران در مسجد را دیدند که در داخل نماز رفع یَدَيْن کردند. حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمودند: اینها با دست های خود در داخل نماز مانند دم اسپ های چَمُوش رفع یَدَيْن کرده اند. (خبردار! دست های) خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید. (۱۰)
محققین مُسْنَد احمد در حاشیۀ حدیث فوق می نویسند: إسْنَادُہُ صَحِیْحٌ عَلَی شَرْطِ مُسْلِم کَسَابِقِهِ، یعنی راويان اين حدیث شریف مانند حدیث قبلی همگی راویان احادیث صحیح بخاری و صحیح مُسْلِم شریف اند الا تمیم بن طَرَفَه که از راویان صحیح مُسْلِم شریف می باشد، (۱۱) لذا این حدیث شریف در صحت برابر با احادیث صحیح مُسْلِم شریف صحیح است.
حدیث سُنَن ابو داود
_ امام محدث بزرگ ابو داود سليمان بن الأشعث سَجِسْتانی رحمة الله علیه (متوفى 275 هـ ق) این حدیث شریف را در کتاب معروف خود «سُنَن ابی داؤد» که یکی از کتب «صِحَاح سِتَّه» به شمار می رود روایت نموده است.
عَنْ تَمِيمٍ الطَّائِيِّ، عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، قَالَ: دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَالنَّاسُ رَافِعُوا أَيْدِيهِمْ - قَالَ زُهَيْرٌ: أُرَاهُ قَالَ - فِي الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «مَا لِي أَرَاكُمْ رَافِعِي أَيْدِيكُمْ كَأَنَّهَا أَذْنَابُ خَيْلٍ شُمْسٍ؟ أُسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ».
ترجمه: تمیم بن طَرَفَه رحمة الله علیه از حضرت جابر رضی الله عنه روایت می کند که حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (از حُجْرۀ شریف خویش برآمده داخل مسجد) نزد ما آمدند و گروهی از مردم در داخل نماز رفع یَدَيْن می کردند. آنحضرتصَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ با مشاهدۀ اینکار فرمودند: این چکار است که شما می کنید؟! دست های تان را در داخل نماز مانند دم اسپهای چَمُوش در رفع یَدَيْن بالاو پائین می کنید؟! (خبردار! دست های) خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید. (۱۲)
این حدیث شریف، «حدیث صحیح» است.
چنانچه شیخی از کلانسران سلفی ها بنام ناصر آلبانی (متوفی 1999 عیسوی) که در حلَقات سلفی ها همانند پیغامبر ثانی در حدیث خوانی پنداشته می شود، دربارۀ این حدیث شریف اقرار دارد که صَحِيحٌ، این حدیث صحیح است. (۱۳)
حدیث مُصَنَّف ابن ابی شَیْبَه
_ این حدیث شریف را امام ابوبکر ابن ابی شَیْبَه رحمة الله علیه (متوفى 235 هـ ق) استاذ امام بخاری رحمة الله علیه در کتاب مشهور خود «ألْمُصَنَّف» روایت نموده است.
حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنِ الْمُسَيِّبِ بْنِ رَافِعٍ، عَنْ تَمِيمِ بْنِ طَرَفَةَ، عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، قَالَ: خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «مَا لِي أَرَاكُمْ رَافِعِي أَيْدِيكُمْ كَأَنَّهَا أَذْنَابُ خَيْلٍ شُمْسٍ، اسْكُنُوا فِي الصَّلَاةِ».
ترجمه: تمیم بن طَرَفَه رحمة الله علیه از حضرت جابر رضی الله عنه روایت می کند که حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (از حُجْرۀ شریف خویش قدم در مسجد) نهادند (و ما را مشاهده کردند که در داخل نماز رفع یَدَيْن می کردیم.) آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمودند: این چکار است که می کنید؟ آیا در داخل نماز دست های تان را مانند دم اسپ های چَمُوش در رفع یَدَيْن بالاو پائین می کنید؟! (خبردار! دست های) خود را در داخل نماز ساکن نگهدارید. (۱۴)
_ راويان اين حدیث شریف همگان راویان احادیث صحیح بخاری و صحیح مُسْلِم شریف اند الا تمیم بن طَرَفَه که از راویان صحیح مُسْلِم شریف می باشد، بنابرین این حدیث شریف در صحت برابر با احادیث صحیح مُسْلِم شریف صحیح است.
حدیث نَیْلُ الفَرْقَدَیْن
26_ این حدیث شریف را امام العصر و فقيه و محدث و استاذ کبير حضرت مولانا محمد انورشاه کشميری ديوبندی رحمة الله علیه (متوفي 1352 هـ ق) در کتاب لامثال خود در مورد رفع یَدَیْن «نَیْلُ الفَرْقَدَیْن» تخریج نموده است.
مَالِكٌ عَنْ الزُّهْرِيِّ عَنْ سَالِمٍ عَنْ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ، إذَا افْتَتَحَ الصَّلَاةَ، ثُمَّ لَا يَعُودُ. انْتَهَى.
ترجمه: امام مالک رحمة الله علیه از ابن شهاب زُهْرِی رحمة الله علیه و وی از سالِم رحمة الله علیه
فرزند حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما و وی از پدر خود حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که حضرت رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ تنها در آغاز نماز رفع یَدَیْن می نمودند و سپس در هیچ جای دیگری در داخل نماز رفع یَدَیْن نمی کردند. (۱۵)
_ چنانکه گذشت سند مذکورۀ فوق این حدیث شریف، بر طبق تصریح محدثین از قبیل «أصَحُّ الْأسَانِیْد» یعنی «صحیح ترین اسناد حدیث» می باشد. لهذا این حدیث شریف بلا تردُّد «حدیث صحیح» است. (۱۶)
حدیث مُوَطَّای محمد
27_ این حدیث شریف را امام مجتهد محدث فقیه بلا منازع امام محمد بن حسن شَیْبَانی حنفی رحمة الله علیه (متوفى 179هـ ق) در «مُوَطَّای» خود روایت نموده است.
عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ حَكِيمٍ، قَالَ: «رَأَيْتُ ابْنَ عُمَرَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ حِذَاءَ أُذُنَيْهِ فِي أَوَّلِ تَكْبِيرَةِ افْتِتَاحِ الصَّلاةِ، وَلَمْ يَرْفَعْهُمَا فِيمَا سِوَى ذَلِكَ».
ترجمه: حضرت عبد العزیز بن حکیم رحمة الله علیه می گوید: من حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما را دیدم که فقط در تکبیر تحریمه در شروع نماز برابر با گوش های خود رفع یَدَیْن می کرد و بجز آن، در هیچ جای دیگری در داخل نماز رفع یَدَیْن نمی کرد. (۱۷)
_ حضرت عبد العزیز بن حکیم رحمة الله علیه شاگرد دیگر حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما به مانند مجاهد رحمة الله علیه شاگرد دیگرش و سالم رحمة الله علیه فرزند آنجناب، در این حدیث شریف به صراحت تمام بیان می کند که او نیز حضرت عبد الله بن عمررضی الله عنهما را هرگز ندیده است که بجز تکبیر اولی نماز در هیچ جای دیگری در داخل نماز رفع یَدَیْن کند.
_ سند این حدیث شریف در درجۀ ثانی صحت یعنی «حَسَن» بوده و مطابق اصول حدیث در موجودیت یک شاهد یا متابع و یا مؤیِّد دیگر در درجۀ اولی صحت یعنی «حدیث صحیح» قرار می گیرد.
و سراسر احادیث موجودۀ کتاب حاضر، شواهد و متابعات و مؤیِّدات این حدیث شریف است.
پس این حدیث شریف، «حدیث حَسَن و صحیح» می باشد.
حدیث مُسْتَخْرَج ابی عَوَانة
33_ این حدیث شریف را نیز امام ابو عوانه رحمة الله علیه (متوفی 316 هـ) در «مُسْتَخْرَج» خود بر صَحِیْحَیْن شریف روایت کرده است.
حَدَّثَنَا الصَّائِغُ بِمَكَّةَ قَالَ: ثَنَا الْحُمَيْدِيُّ قَالَ: ثَنَا سُفْيَانُ، عَنِ الزُّهْرِيِّ قَالَ: أَخْبَرَنِي سَالِمٌ، عَنْ أَبِيهِ قَالَ رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِثْلَهُ: [إِذَا افْتَتَحَ الصَّلَاةَ رَفَعَ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ بِهِمَا» وَقَالَ بَعْضُهُمْ: حَذْوَ مَنْكِبَيْهِ، وَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَرْكَعَ وَبَعْدَ مَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ لَا يَرْفَعُهُمَا،].
ترجمه: حضرت سالِم رحمة الله علیه فرزند حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما از پدر بزرگوار خود حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که من حضرت رسول الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ را دیدم که در اول نماز رفع یَدَیْن می کردند (و بندِ) دست های مبارک خویش را برابر با شانه های مبارک قرار می دادند، و در هنگام رفتن به رکوع و سر بلند کردن از رکوع، رفع یَدَیْن نمی کردند. (۱۸)
_ فخر المحدثین حضرت مولانا سید فخر الدین احمد رحمة الله علیه صدر المحدثین اسبق دار العلوم دیوبند دربارۀ این حدیث می گوید: سند این حدیث شریف «أصَحُّ الْأسَانِیْد» یعنی «صحیح ترین اسناد حدیث» هست. (۱۹)
_ امام مناظر و متکلم اسلام حضرت مولانا محمد الیاس گُمَّن دربارۀ این حدیث شریف می فرماید: إسْنَادُهُ صَحِيْحٌ عَلَی شَرْطِ الْبُخَارِیِّ وَمُسْلِمٍ. اسناد این حدیث شريف مطابق شروط صحت احادیث صحیح بخاری شریف و صحیح مُسْلِم شریف «صحیح» می باشد. (۲۰)
حدیث شرح معانی الآثار
34_ این حدیث شریف را امام فقیه مجتهد اصولی محدّث مفسّر امام ابو جعفر طحاوی رحمة الله علیه (متوفى 321 هـ ق) در کتاب معروف خود «شرح معانی الآثار» روایت کرده است.
عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ ... رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: تُرْفَعُ الْأَيْدِي فِي سَبْعِ مَوَاطِنَ , فِي افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ, وَعِنْدَ الْبَيْتِ, وَعَلَى الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ , وَبِعَرَفَاتٍ وَبِالْمُزْدَلِفَةِ , وَعِنْدَ الْجَمْرَتَيْنِ.
ترجمه: نافع رحمة الله علیه از حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که حضرت رسول خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمان دادند که تنها در هفت جا باید (بطور سنّت مؤکده) رفع یَدَیْن کرد و بس: یکبار در شروع نماز، (و بقیه در دوران حج). (۲۱)
_ به مانند حضرت مجاهد رحمة الله علیه و حضرت عبد العزیز بن حکیم رحمة الله علیه شاگردان حضرت عبد الله بن عمر رضي الله عنهما و به مانند حضرت سالِم رحمة الله علیه فرزند و شاگرد حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما؛ شاگرد دیگر حضرت عبد الله بن عمر رضی الله عنهما حضرت نافع رحمة الله علیه نیز در این حدیث شریف به صراحت تمام از حضرت عبد الله بن عمر رضي الله عنهما روایت می کند که حکم حضرت رسول الله خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ در مورد رفع یَدَیْن نماز اینست که تنها در شروع نماز رفع یَدَیْن گردد و بس.
_ سند این حدیث شریف در درجۀ ثانی صحت یعنی «حدیث حَسَن» است، و مطابق اصول حدیث در موجودیت یک شاهد یا متابع و یا مؤیِّد دیگر در درجۀ اولی صحت یعنی «حدیث صحیح» قرار می گیرد، (۲۲)و سراسر احادیث مسطورۀ کتاب حاضر؛ شواهد، متابعات و مؤیِّدات این حدیث شریف است. پس این حدیث شریف، «حدیث حَسَن و صحیح» می باشد.
حدیث امام بخاری
35_ این حدیث شریف را امام بخاری رحمة الله علیه (متوفى 256 هـ ق) در «جُزء رفع الیَدَیْن» خود که دربارۀ موضوع رفع یَدَیْن نوشته و معروف به «قُرَّةُ الْعَیْنَیْنِ بِرَفْعِ الْیَدَیْنِ» می باشد روایت نموده است.
وَقَالَ وَكِيعٌ ... عَنِ ابْنِ عُمَرَ ... عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تُرْفَعُ الْأَيْدِي إِلَّا فِي سَبْعَةِ مَوَاطِنَ فِي افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ ...».
ترجمه: امام وکیع بن الجراح رحمة الله علیه ... از حضرت عبد الله بن عمر رضي الله عنهما روایت می کند که حضرت پیغامبر خدا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمودند که بجز هفت جا در هیچ جای دیگر نباید (بطور سنّت مؤکده) رفع یَدَیْن گردد:
یکبار در شروع نماز، (و بقیه در دوران حج). (۲۳)
_ این حدیث شریف، «حدیث حَسَن و صحیح» است.
مؤلف: مفتي محمد ابراهیم تیموری
تعلیم الاسلام ویب پاڼه
-------------------------
(۱) بدائع الصنایع: 1/208 فصل؛ و اما سننها کثیرة | فتاوی عالمگیری: 1/72 الفصل الثالث فی سنن الصلاة وآدابها وکیفیتها
(۲) المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج للنووی: 4/95 كتاب الصلاة، بَابُ اسْتِحْبَابِ رَفْعِ الْيَدَيْنِ حَذْوَ الْمِنْكَبَيْنِ مَعَ تَكْبِيرِةِ الْإِحْرَامِ
(۳) حُجْرۀ شریف آنحضرت صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ متصل به مسجد نبوی شریف بود و یک دروازۀ آن به مسجد شریف باز می شد.
(۴) چَمُوش: اسب و اُستر و خر بد فعل لگدزن را گویند و مُعَرَّب آن شَمُوس است. اسب یا قاطر یا خرِ بد و سرکش که چون خواهند زین یا پالان بر او نهند یا تیمارش کنند جُفت و لگد اندازد و شرارت کند. (لغت نامۀ دهخدا)
(۵) سنن النسائی: 3 / 4 حدیث 1184 كِتَابُ السَّهْوِ، بَابُ السَّلَامِ بِالْأَيْدِي فِي الصَّلَاةِ
(۶) سورۀ بقره: آیۀ 238
(۷) فتح باب العنایة شرح النقایة: 1/ 291
(۸) صحیح مسلم: 1/322 كِتَابُ الصَّلَاةِ،۴۳۰ (الدیباج علی مسلم) بَابُ الْأَمْرِ بِالسُّكُونِ فِي الصَّلَاةِ، وَالنَّهْيِ عَنِ الْإِشَارَةِ بِالْيَدِ، وَرَفْعِهَا عِنْدَ السَّلَامِ، وَإتْمَامِ الصُّفُوفِ الْأُوَلِ وَالتَّرَاصِّ فِيهَا وَالْأَمْرِ بِالِاجْتِمَاعِ
(۹) فتح باب العنایة شرح النقایة: 1/ 291
(۱۰) مسند احمد: 34/446 حدیث 20875 حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ السَّوَائِيِّ
(۱۱) مسند احمد: 34/446 حدیث 20875 حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ السَّوَائِيِّ
(۱۲) سنن ابی داود: 1/262 حدیث 1000 بَابُ تَفْرِيعِ أَبْوَابِ الرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ، بَابٌ فِي السَّلَامِ
(۱۳) سنن ابی داود: 1/262 حدیث 1000 بَابُ تَفْرِيعِ أَبْوَابِ الرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ، بَابٌ فِي السَّلَامِ (الشاملة) | «صحيح أبي داود» للالبانی: حدیث 918
(۱۴) مصنف ابن ابی شیبه: 2/231 حدیث 8447 كِتَابُ صَلَاةِ التَّطَوُّعِ وَالْإِمَامَةِ وَأَبْوَابٌ مُتَفَرِّقَةٌ، مَنْ كَرِهَ رَفْعَ الْيَدَيْنِ فِي الدُّعَاءِ
(۱۵) مجموعة الرسائل للکشمیری: 1/ 305 | نیل الفرقدین فی مسئلة رفع اليَدَيْن: ص 147
(۱۶) تحقیق مسئلۀ رفع يَدَيْن: ص 40 چاپ دهلی
(۱۷) موطأ مالك برواية محمد بن الحسن الشيباني: ص 59 حدیث 108 بَابُ: افْتِتَاحِ الصَّلاةِ
(۱۸) مستخرج ابي عوانه: 1/423 حديث 1575 كِتَابُ الصَّلَاةِ؛ بَيَانُ رَفْعِ الْيَدَيْنِ فِي افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ ...
(۱۹) رفع یَدَیْن صحیح بخاری میں پیش کرده دلایل کی روشنی میں: ص 23
(۲۰) مسئلۀ ترک رفع الیدین: ص 9 دلیل 9
(۲۱) شرح معانی الآثار للطحاوی: 2/176 حدیث 3821 كِتَابُ مَنَاسِكِ الْحَجِّ؛ بَابُ رَفْعِ الْيَدَيْنِ عِنْدَ ...
(۲۲) قواعد فی علوم الحدیث للتهانوی: ص 34 و 78 و 80 | تدريب الراوي: 1/191 النوع الثانی: الحسن
(۲۳) البخاری، قرة العینین برفع الیدین: ص 59 حدیث 81
-----------------------------------------------------
ورته ليکنې:
تبصره
