د امام محمد بن حسن الشیباني ( رحمة الله علیه ) تصنیف ”کتاب الاصل“ چې په مبسوط هم شهرت لري:
لیکوال: مولوي عبدالحسیب ”منصور“ / تعلیم الاسلام ویب پاڼه
مؤرخ اسلام او حافظ الحدیث علامه خطیب بغدادي رحمه الله د ابي علی الحسن بن داود نه په خپل سند سره روایت کوي، وایئ چې ” اهل بصره په ۴ (څلورو) کتابونو باندې فخر کوي :
۱ _ یو له هغونه "البیان والتبیین" د جاحظ
۲ _ دوهم "کتاب الحیوان" دا هم د جاحظ دی
۳ _ دریم "کتاب سیبویه"
۴ _ څلورم کتاب د خلیل په نوم د "العین" سره .
ور پسې لیکي:
” نفتخر بسبعة و عشرين ألف مسألة فى الحلال والحرام عملها رجل من اهل الكوفة يقال له محمد بن الحسن الشیبانی “
ژباړه: او موږ فخر کوو یعنی اهل کوفه په ۲۷۰۰۰ (اوه ویشت زره) مسائلو باندې د حلال او حرامو چې هغه یوه سړي استنباط کړي چې ھغه ته "محمد بن الحسن الشیباني " وايي .
شیخ زاھد الکوثري وایې چي موږ ته نه دی رارسیدلی له کتابونو څخه غټ کتاب سیوا دہ ”کتاب الاصل“ د امام محمد څخه چې مشهور دی په "مبسوط" سرہ .
او ويل کیدل به چې امام شافعي رحمه الله د خپل استاد دغه کتاب حفظ کړی وو او خپل کتاب "الام" یئ هم د مبسوط په طرز او طریقه تصنیف کړی او لیکلی دی .
_ مبسوط د مطالعې له وجهې یو عسائي حکیم ھم ایمان راوړ!
کله چې حکیم د غه کتاب مطالعه کړ نو ويې ویل :
" هذا کتاب محمدکم الاصغر، فکیف کتاب محمدکم الاکبر " یعني دا خو ئې د وړوکي محمد کتاب دی چې ھغه ستر محمد ( صلی الله علیه وسلم ) کتاب به یئ څنګه وي؟!
او د غه مبسوط په ۶ (شپږو) جلدونو کې امام محمد رحمه الله لیکلی، او دا د امام ابوحنیفه رحمه الله د مجلس مشهور شاګرد او د حنفي مذهب مشهور عالم دی.
د مبسوط ھر جلد ۵۰۰ (پنځه سوه) پاڼي وو ، او دا کتاب له امام محمد څخه ډیرو شاګردانو راویت کړی ، لکه:
ابی سلیمان الجوزجانی رحمه الله،
محمدبن سماعه التمیمی رحمه الله،
او ابی حفص الکبیر البخاری رحمه الله
او مشهورہ نسخه د مبسوط ھغه په روایت د ابی سلیمان الجوزجانی دہ او ډیر مسائل په کې ھغه دي چې دہ به پوښتنه کوله او امام محمد به جواب ورکولو لیکن ډیر مسائل د دہ نه مخکې ھم امام محمد لیکلي وو.
او سلیمان الجوزجانی ھغه شخصیت دی چې امام محمد رحمه الله ته راغلو او ورته یئ وويل چې د (ماء کثير) څومرہ مقدار دی؟
نو امام محمد ورته وويل چې (کمسجدی ھذا) لکه زما دغه مسجد نو چې کله سلیمان دغه مسجد ناپ کړو نو ” عشر فی عشر “ وو،
اوس فقهاء کرام فرمائي چې ماء کثير ھغه دي چي عشر فی عشر ، لس په لسو کې وي.
او اوس موجودہ نسخه د مبسوط چې ده، دا ابوالوفاء الافغانی رحمه الله ( زموږ د قندهار مشهور او نړیوال عالم دی) او دکتور مجید الخدوري په تحقیق د مختلفو نسخو سرہ نشر کړې لیکن مکمل یئ نه ده نشر کړی بلکه موجودہ نسخه په ۱۶ (شپاړلس) کتابونو مشتمله دہ او اصلي نسخه چې دہ په ھغې کې ۵۳ ( درې پنځوست ) کتابونه دي چي ابن ندیم په فهرست کې ذکر کړي دي او په دې مبسوط باندې ډیرو علماؤ شرحې هم لیکلي، لکه:
۱ شیخ الاسلام ابوبکر المعروف بخواھر زادہ (ویسمی المبسوط البکری)
۲ شمس الائمه حلوانی
۳ شمس الائمه سرخسی رحمهم الله او داسې نورو ھم …
ماخذ :د امام محمد رحمه الله ژوند لیک
