نویسنده: مولوی نورالحق مظهری / ویب سایت تعلیم الاسلام

عَنْ أَبِي مُوسَى ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ : فُكُّوا الْعَانِيَ وَأَجِيبُوا الدَّاعِيَ وَعُودُوا الْمَرِيضَ.([1])

ترجمه: ابوموسی رضی الله تعالی عنه از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم روایت میکند که فرمود: اسیران را آزاد کنید ودعوت کننده را اجابت کنید ومریض را اعاده کنید.

توضیح: یعنی وقتیکه یک مسلمان در دست کفار ویا همپیمانان کفار اسیر میشود ، شما مسلمانان مکلف هستید تا این مسلمان را از اسارت آزاد کنید به هرطریقه ممکنه ای که باشد.

آزاد نمودن اسیران مسلمان فرض کفایی است ، اگر بعضی از مسلمانان در آزادی شان تلاش کنند ، وآنها را آزاد نمایند این وجیبه از ذمه مسلمانان دیگر ساقط میشود واگر هیچ کسی درآزادی آنان تلاش نکند ، همه مسلمانان گناهکار هستند، چنانچه علماء رحمهم الله می فرمایند:

قال ابن بطال فكاك الأسير واجب على الكفاية وبه قال الجمهور.([2])

ترجمه ابن بطال گفته است :آزاد نمودن اسیر واجب کفایی است وهمین قول جمهور علماء است.

وهمچنین در شرح بخاری از ابن بطال ذکر میشود:

فكاك الأسير فرض على الكفاية ؛ لقوله ( صلى الله عليه وسلم ) : فكوا العاني . وعلى هذا كافة العلماء ؛...................وروى أشهب وابن نافع عن مالك أنه سئل : أواجب على المسلمين افتداء من أسر منهم ؟ قال : نعم ، أليس واجب عليهم أن يقاتلوا حتى يستنقذهم ، فكيف لا يفدونهم بأموالهم ؟.([3])

ترجمه: آزاد نمودن اسیر فرض کفایی است ، بخاطر این قول رسول اکرم صلی الله علیه وسلم:"فکوا العانی" وهمین رأی همه علماء است، أشهب وابن نافع از امام مالک رحمه الله روایت میکنند، که از اوپرسیده شد: آیا برمسلمانان واجب است درمقابل اسیرشان فدیه بدهند واورا آزاد کنند؟ فرمود: بلی. آیا برآنها واجب نیست که بخاطر اسیران بجنگند تا آنها را آزاد نمایند؟ پس چگونه بامال فدیه ای آنها را ندهند؟.

یعنی وقتیکه بخاطر آزاد نمودن اسیران مسلمان جنگ وقتال واجب است ، دادن مال در مقابل آزادی آنها به طریقه اولی واجب است.

همچنین در تفصیل حدیث بالا در " التیسیر " میفرماید:

أي اعتقوا الأسير من أيدي العدو بمال أو غيره فإنه فرض كفاية.([4])

یعنی اسیر را از دست دشمن آزاد نمائید فرقی نمی کند بامال باشد ویا باچیزی دیگری زیرا آزاد نمودن اسیر فرض کفایی است.

ودر "صهیل الجیاد" به حواله حافظ ابن حجر رحمه الله میفرماید:

قال ابن حجر : قال أهل العلم : لو أسر أسير مسلم وجب استنقاذه ولو أتى على جميع أموال المسلمين فإذا لم يوجد المال تعين الجهاد ا.هـ.([5])

یعنی ابن حجر رحمه الله گفته : اهل علم میفرمایند: اگر یک مسلمانی اسیرشود آزادی او واجب است اگرچه تمام اموال مسلمین در آن بکار برود ، واگر مال یافت نشد پس جهاد برای آزادی او معین است.

یعنی اول باید مسلمانان اسیر خود از کفار بامال آزاد کنند ، اگر مال برای شان میسر نبود ، پس باید از طریق قتال وجهاد اسیرشان را از دست کفار وهمپیمانانشان آزاد کنند.

درهمین کتاب به حواله امام قرطبی رحمه الله اجماع امت را نقل میکند براینکه آزادی اسیران برمسلمانان واجب است.

ونقل القرطبي وطائفة من أهل العلم الإجماع على وجوب فكاك الأسير.([6])

یعنی قرطبی وگروهی دیگری از علماء اجماع را نقل کرده اند بر واجب بودن آزادی اسیر.

همچنین در کتاب فقهی امام سرخسی رحمه الله میاید:

فَإِنَّ مَنْ وَقَعَ أَسِيرًا فِي يَدِ أَهْلِ الْحَرْبِ مِنْ الْمُؤْمِنِينَ وَقَصَدُوا قَتْلَهُ يُفْتَرَضُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ يَعْلَمُ بِحَالِهِ أَنْ يَفْدِيَهُ بِمَالِهِ إنْ قَدَرَ عَلَى ذَلِكَ وَإِلَّا أَخْبَرَ بِهِ غَيْرَهُ مِمَّنْ يَقْدِرُ عَلَيْهِ ، وَإِذَا قَامَ بِهِ الْبَعْضُ سَقَطَ عَنْ الْبَاقِينَ بِحُصُولِ الْمَقْصُودِ.([7])

ترجمه: وقتیکه یک اسیری از مسلمانان در دست کفار بیفتد ، وآنها اراده قتلش را داشته باشند ، درین جا برهرمسلمان که از حال این اسیر خبر باشد لازم است که در آزادی او بامال فدیه بدهد ، اگر توانش داشت ، واگرتوان نداشت کسی دیگری را که توانش داشته باشد خبر کند، ووقتیکه بعض از مسلمانان براین کار قیام کردند ، از دیگران ساقط میشود.

وهمچنین درتفسیر قرطبی میفرماید:

وتخليص الأسارى واجب على جماعة المسلمين إما بالقتال وإما بالأموال............ قال مالك: واجب على الناس أن يفدوا الأسارى بجميع أموالهم.([8]) [تفسیرقرطبی]

ترجمه: آزادی اسیران برگروهی از مسلمانان واجب است یا باجنگ ویا با أموال....... امام مالک رحمه الله میفرماید: برمسلمانها لازم است که در رهایی اسیران باهمه اموال شان فدیه مالی بدهند.

پس هر مسلمان باید تا اندازه طاقت وتوان خویش از هر راهی که برایش ممکن باشد در رهایی اسیران مسلمان که در دست یهود ونصاری ویا همپیمانانشان باشد کوشش نماید ، تا این وجیبه وفریضه ای الهی را آداء کرده ومسئولیت ایمانی خود را به طریق احسن ایفاء نموده باشد.