لیکنه: شیخ الحدیث مولوي محمد عمر خطابي حفظه الله / تعلیم الاسلام ویب پاڼه
صحیح لغیره:
د مقبول درېیم قسم صحیح لغیره دی. حسن لذاته چي د نورو لارو څخه هم رانقل سي او د راوي د ضبط نسبتي کمښت ئې په کثرت طریق پوره سي د حسن د درجې څخه د صحیح و درجې ته لوړیږي. البته دا ارتقاء او لوړېدل ئې ذاتي نه ده بلکي د نورو سندو په اعتبار ده نو ځکه دغه ډول حدیث ته صحیح لغیره وایي.
صحیح لغیره که څه هم موږ د حسن لذاته څخه وروسته ذکر کړی دی ځکه چي تعریف ئې پر حسن لذاته موقوف دی خو په درجه کي تر حسن لذاته لوړ دی.
حسن لغیره:
هغه خبر چي په هغه کي توقف کیږي یعني نه ئې د راوي صدق ثابت وي چي ومنل سي او نه ئې د راوي کذب معلوم وي چي رد کړل سي. که د همدې سند څخه پرته د یوې بلي قرینې په اساس ئې د صدق خوا رجحان ومومي نو هغه ته حسن لغیره وایي یعني د توقف د حالت څخه د حسن و درجي ته رالوړیږي او د مقبول احادیثو په څلورمه درجه کي شمېرل کیږي.
څرنګه چي همدا خبر د خپل ځانګري سند له مخي د توقف په حالت کي قرار لري او د بلي خارجي قرینې په اساس ئې د قبولیت پله درنه سوې او د راوي د صدق خوا ئې ترجیح پیدا کړي ده نو ځکه دې ته حسن لغیره وایې.
د قریني مثال ئې دا ډول دی چي یو خبر په دا ډول سند رانقل سي چي د هغه له مخي نه منل کیږي او نه ردېږي بلکي توقف پکښي کیږي خو د صحابه کرامو د اقوالو موافق وي یا ائمه کرام په هغه عمل کوي نو دغه موافقت یا د ائمه کرامو په هغه سره عمل کول د همدي خبر د رواي د صدق پله درنوي او ترجیح ورکوي. لهذا د توقف د حالت څخه ئې د قبولیت و درجې ته رالوړوي نو ځکه حسن لغیره بلل کیږي. همدا ډول که د مُرسِل، مُدَلّس او مستور د روایت مُتَابِع ومندل سي او دا مُتَابِع په رتبه کي د هغه سره برابر یا د لوړي کچي وي نو بیا ئې روایت حسن لغیره ګرځي یعني د مُتَابِع او مُتابَع د مجموع په اعتبار حسن ګرځي ځکه چي د مُرسِل، مُدَلِّس او مستور په روایت کي چي توقف کېدی د هغه وجه دا وه چي د دوی په روایاتو کي د صواب او عدم صواب احتمال برابر وجود لري .
د صحت او غلطۍ احتمال ئې یو پر بل ترجیح نه لرل خو څه وخت چي د دوی د روایت مطابق بل څوک هم دا روایت رانقل کړي او هغه هم د دوی په شان وي نو د صواب احتمال ئې ترجیح پیدا کوي او خبر ئې د توقف د حالت څخه د قبولیت و حال ته ارتقاء کوي او را لوړیږي خو ددې باوجود د حسن لذاته د درجې څخه په کښته درجه کي قرار لري.
نور ان شاءالله بیا...
ماخذ: معرفة الحدیث في مصطلح الحدیث
