نویسنده: مفتی عبدالرحمن انوری

تعریف اخلاص:از پیامبرصلی الله علیه وسلم پرسیدند اخلاص چیست؟ گفت: اینگونه بگویید پروردگار ما الله است وبرآن استقامت نمایید یعنی عبادت وطاعت برای الله بکنید نه غیراو ونفس شیطان.

منظورازاخلاص جویاشدن رضایت الله درعمل وتصفیه آن ازشائبه های شخصی ودنیوی.

اخلاص یکی ازثمره های توحید کامل وبه معنای منحصرکردن عبادت واستعانت ازپروردگاراست (ایاک نعبدوایاک نستعین)تنهاتورا عبادت می کنیم وتنها ازتویاری می طلبیم.

حقیقت اخلاص:استاد ابوالقیشری درکتاب(الرسالة) می نویسد اخلاص یعنی منحصرکردن طاعت وعبادت به وسیله نیت برای الله عزوجل.

اهمیت نیت درتحقق اخلاص:پیامرصلی الله علیه وسلم فرمود (انماالاعمال بالنیات وانمالکل امرئ مانوی) همانا پاداش وثواب اعمال به نیت شخص بستگی دارد وهرکس نتیجه نیت خود را دریافت می کند. (ان الله لایقبل من العمل الاما کان خالصا لوجهه وابتغی به وجهه ) خداوند متعال درمیان اعمال عملی راقبول می کند که بخاطررضای خدا باشد.

سالم بن عبدالله در یک نامه نصیحت گونه به عمربن عبدالعزیزنوشت بدان یاری خداوند به بنده خود براساس نیت است آنکه نیتش کامل باشد یاری خداوند براوتکمیل می گردد وآنکه نیتش برای الله ناقص باشد یاری خداوند برای اوناقص می گردد.

اخلاص ازدید گاه قرآن وحدیث:الله متعال میفرماید (الاالذین تابوا واصلحوا واعتصموا بالله واخلصوا دینهم لله){نساء146} مگرکسانی که توبه کردند وخود را اصلاح کردند ومستحکم گرفتند خدا را وفرمان بردار خالص شدند.(الالله الدین الخالص){زمر2} آگاه باش برای خدا است بندگی خالص. (وما امروا الالیعبد الله مخلصین له الدین)به آنها دستوررسید که عبادت کنند خدا را خالص کننده برای.

پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود (انمانصرالله عزوجل هذه الامة بضعفائهم ودعوتهم واخلاصهم وصلاتهم) هرآینه خداوند این امت را نصرت فرموده است به ضعیفان ودعا واخلاص ونمازایشان.

پیامرصلی الله علیه وسلم به حضرت معاذ رضی الله عنه فرمود: (اخلص العمل یکفیک منه القلیل) عمل راخالص کن اندکی ازآن تورا بس است.

از آیات وروایت معلوم میشود که عمل بدون اخلاص فائده بخش نیست.

اخلاص ازنظربزرگان:ایوب سختیانی رحمه الله میفرماید خالص کردن نیتها برعاملان سخت تراز همه عملهای ایشان است.

معروف کرخی رحمه الله نفس خود را میزد ومیگفت ای نفس مخلص باش تا  خلاصی یابی.

یعقوب مکفوف رحمه الله میگوید مخلص آن است که حسنات خود را بپوشد آنچنانکه گناهان خود را میپوشد.

یحی بن معاذ رازی رحمه الله میگوید: اخلاص جدا کردان عمل ازعیب است چون جدا کردن شیرازسرگین وخون.

گفته اند علم تخم است وعمل کردن کشت.وآب آن اخلاص است.

سهل گفته است: اخلاص آن است که حرکات وسکنات بنده مخصوص برای الله باشد.

فضیل گفته است: ترک عمل برای مردم ریاست است وعمل برای مردم شرک است واخلاص آن است که خداوند متعال تو را ازهردوی آن عافیت دهد.

میگویند: قول بی عمل وعمل بی اخلاص قابل قبول نیست.

عوامل که حقیقت اخلاص ازآنها سرچشمه میگیرد:

1- مخلص باید به نظرخالق اهمیت بدهد نه به نظرمخلوق.

 2-ظاهروباطن ونهان وآشکاراویکسان باشد.

3-اخلاص خود راننگرد مبادا به نفس خود مغرورشود ابوایوب سوسی رحمه الله گفته است:اخلاص نادیدن اخلاص است وهرکه دراخلاص خود اخلاص راببیند اخلاص اونیازمند اخلاص است.

4-ترس ازنفوذ ریا وهوس نفس به درون.

دلایل اخلاص:یکی ازدلایل اخلاص به ویژه زمانی که انسان دارای استعداد وتوانایی شهرت باشد پرهیزازانتشارنام ازلحاظ دینداری است.

ابراهیم بن ادهم میگوید: شهرت طلب نه خدا را شناخته ونه اورا تصدیق کرده است.

ابن مسعود رضی الله عنه میگوید:چشمهای علم شوید وروشنائی های هدایت وچراغ شب دلهای تان نو وجامه های تان کهنه تامیان اهل آسمان معروف ومیان اهل زمین ناشناخته باشید اما شهرت ناخواسته اگردورازتکلف وتأکید باشد اشکالی ندارد.

امام غزالی رحمه الله میگوید:شهرت برای ضعیفان فتنه وبلااست اما برای مؤمنان قوی دل اشکالی ندارد.

مخلص همیشه نفس خود را درمقابل خداوند وادای وظایف به کم کاری وکوتاهی متهم میکند وغرور درعمل واعجاب به نفس برقلب اوچهره نمی شود.

باید کاری بی سرصدای رابرکاری که داد وفغان ظاهری وطنین شهرت آنرا پوشانده است ترجیح داد.

مخلص همیشه ترجیح میدهد که یک سربازگم نام باشد وبدون آینکه اورا بشناسد جان فدا کند.

امام غزالی بعد ازذکرفتنه های مقام پرستی،خود نمائی،شهرت وکسب ستایش مردم ازگفتن حقیقت دریغ نکرده میگوید هیچ کس مانند علماء درمعرض فتنه نیستند زیرا همراه بامحرکه وانگیزه نشرعلوم انگیزهای بسیاری چون لذت چیره شدن برمخالفان شاد شدن برتعداد پیروان وخوش حال شدن به مدح وثنا آمیخته میشود.

حضرت عمررضی الله عنه می فرماید: بارالها تمام کردارم را صالح وبرای رضای خود خالص گردان ودرانگیزه اعمال من سهمی برای دیگران قرار مده سربازان دعوت وحاملان رسالت ووارثان انبیاء وعلماء ربانی ومجاهدین فی سبیل الله مخلصانی هستند که درکار خود رضایت وخوشنودی خداوند را میخواهند وبربام موانع منافع ومصالح شخصی ودنیوی صعود کرده ودعوت رایاری میدهند وبادعوت قدرت مند می شوند اگرچه ازنظر مادی فقیروازنظرمقام ضعیف ودر میان مردم گمنام اند.

یکی ازدللایل اخلاص این است که انسان منتظر مدح مداحان نباشد وبرآن اصرار نورزند اگرهم مداحی اورا ستود مغرورنباشد وازحقیقت نفس خود غافل نگردد.

ازدیگردلایل اخلاص این است که انسان به مدح کسی که شایسته مدح وستایش است بخل نورزد چنانچه دراحادیث می آید که پیامبرصلی الله علیه وسلم برخی ازیارانش را ستوده وبرفضائل آنها انگشت نهاده.

ازدلایل وجود اخلاص درمسلمان این است که ادای مسؤلیت درپایین ترین درجه سربازی وبالاترین رتبه رهبری نزد اومساوی باشد.

یکی دیگرازنشانهای اخلاص اظهار سرو روخوش حال به وجود هراستعداد درصف دعوت است.

مخلص اگرشایسته ترازخود راببیند باکمال میل پست خود را برای اوخالی میکند وباخوشنودی اورا برخود ترجیح میدهد چنانچه حضرت عمررضی الله عنه به خلافت حضرت ابوبکررضی الله عنه که از اواولٰی تربود شاد شد.پس چرا علماء خوشحال نشوند؟.

از دلایل اخلاص تأکید برکارخداپسندانه است نه نفس پذیر.

مؤمن مخلص کاری را ترجیح میدهد که نفعش بیشتروتأثیرش عمیق ترباشد اگرچه باهوای وهوس نفس اوسازگار نباشد.

پیامبرصلی الله علیه وسلم میفرماید: این امت رابه روشنائی ومقام بلند واستقراردر زمین نوید دهید اما اگرکسی ازآنهاکارآخرت رابرای دنیاانجام دهد درآخرت سهمی از پاداش ندارد ومیفرماید هربنده که دردنبا برمقام شهرت وریا تکیه زند خداوند در قیامت او را رسوا می کند.

ثمرات اخلاص

1-آرامش روانی:اخلاص به صاحب خود آرامش روانی واطمینان خاطرمی بخشد خداوند متعال درمثال قرآنی مؤمن یکتا پرست را به برده ای تشبیه کرده است که دارای یک آقاست ومیداند آقایش از چه چیزی خوش نود وازچه چیزناخوشنود میشود تمام هم وغم خود رامصروف رضای اووپیروی ازآنچه که اودوست دارد میکند ودراین مثال مشرک را به برده شرکاء تشبیه کرده است که همیشه برسراودرحال منازعه وکشمکش هستند هریک ازشرکاء اورابه چیزی خلاف نظرشریک دیگرامرمیکند وهریک ازآنهاازوی چیز می خواهد که دیگری آنرا نمی پسندد پس همت واستعداد اومتفرق وقلبش دگرگون میشود. (سوره زمر29)

2-قوت روحی:اخلاص به انسان قوت روحی بزرگی میدهد که نشأت گرفته ازهدفی است که نفس خود رابرای آن خالص کرده واراده خود را برای آن آزاد کرده است وآن رضایت الله است.

3-دواء کار:ازدیگرآثاراخلاص استمراربخشیدن آن به حرکت دعوتگر یاعامل و.....است.

4-تبدیل مباحات وعادات به عبادات:اخلاص کیمیای اعمال است که برهرعملی نهاده شود اگرچه آن عمل مباح یاعادت هم باشد آنرا تبدیل به طاعت وعبادت میکند در حدیث شریف آمده است که پیامبرصلی الله علیه وسلم به حضرت معاذ رضی الله عنه گفت: درانفاقت که بخاطرخداوند باشد حتی لقمیه ای که دردهان همسرت بگذاری خداوند درقبال آن تورا پاداش می دهد. (متفق علیه)

5-کسب ثواب بدون انجام یاتکمیل کار:یکی ازبرکات اخلاص این است که فرد مخلص اگرچه کارراتکمیل نکرده یا توان تکمیل آن رانداشته باشد پاداش کامل آنرا بدست می آورد.

وهرکه از خانه خود بیرون آید وبسوی خدا ورسول هجرت کند وپس مرگ اورا دریابد اجراوبرعهده خدا است وخدواند بسی آمرزنده مهربان است. (نساء100).

پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود:کسی که باقصد قیام اللیل بربسترقرارگیرد اما خواب برچشمان اوچیره شود وتاصبح بیدارنگردد اجروپاداش قیام اللیل رابه عنوان صدقه وهدیه الهی کسب میکند.

6-یاری وضمانت الهی:یکی دیگرازثمرات اخلاص این است که خداوند متعال بایاری خود مخلص رایاری میرساند واورانگهبانی میکند ودرمشکلات دعایش را اجابت میکند. 7-نجات جامعه واستقامت حیات یکی دیگرازثمرات اخلاص است.

انگیزهای اخلاص

1-علم راسخ.

2-همنشینی بامخلصان.

3-مطالعه سیره مخلصان وآشنائی بازندگی ایشان.

4-مبارزه بانفس(والذین جاهدوا فینالنهد ینهم سبلنا وان الله لمع المحسنین).

5-نیایش وپناه بردن به خداوند متعال.